İki kelimenin tarihi
“Lüksün sırası değil! Lüksten vazgeçmeli! Tutum var, lüks yok!,, diyen diyene… Peki, şu “Lüks” kelimesi dilimize nereden, ne zaman, nasıl geçti? Bugunkü nesil bilmez amma biz pek iyi hatırlarız: Memlekette elektrik yasak iken hava baskısı ile işleyen ve bembeyaz bir ışık veren petrollü lâmbalardan! Piyasaya ilk sürülen ve kapışılan o lâmbaların markası “Lux” idi. Fakat, dikkat edelim, bu şekilde yazılan kelime, bir ışık ölçüsünü anlatır; bizim bahsettiğimiz sözün imlâsı ise Fransızcada “Luxe” dür; aslı lâtincedir. Kim ayırt edecek? İki lüksü biribirine karıştırdık; derken lâmbalı lüks, hemen hemen tarihe karıştı; Öbürü ise hem dilde, hem cemiyette yerleşti, kaldı.
Otuz beş, kırk yıl önce “lüksü yak! Lüksü getir! Lüks bozulmuş!” gibi sözlerle kelimeye ağzımız pek alışmıştı amma şimdiki mânasını hiç bilmezdik; “Lüks mağaza, lüks mal, lüks gazino, lüks kadın., gibi tabirler kullanmazdık. Yerine göre “pahalı mağaza, ağır mal, kibar gazino, süsüne düşkün müsrif kadın” derdik. Yine Abdülhamit devrinin son yıllarında piyasaya yalancı taşlarla yapılmış bir sürü küpe, yüzük sürüldü; beşer, onar, kuruşa satılan bu pınl pınl mücevherlerin de adı “Lüks, iri;
arkası gelmedi, tükendi, unutuldu.İhtiyaçtan ziyade gösteriş, caka, zevk ve rahatlık için yapılan masraflı şeyler mânasına “Lüks” tabiri bizde yenidir; geçen cihan harbinde bile tutmuş değildi. O zamanki yazılarda izine pek rastlanmaz. Meselâ, 1918 yılı mayısında harp zenginlerine çatan bir makalemde bu kelime, tam yeri ve sırası olduğu halde hiç geçmiyor. Neler demişim, ne tabirler bulmuşum da “Lüks” ü kullanmamışım, demek ki, “Lüks” ün dilimize yerleşmesi tarihi iki cihan harbi arasıdır; yirmi yıllık bir şey. Bugün dilimizden düşmeyen “konfor” a gelince – “konfor”, İngilizceye fransızcadan geçmiştir – “Lüks” ten de yenidir: 1922 de “Konfor” u bir makaleme başlık yapmıştım, mürettipler onu “Konkur” seklinde dizmişler, musahhihler de akıl erdiremiyerek aynı şekilde bırakmışlardı! Hatırımda kaldığına göre “Konfor’ü ilk defa yazıya ve dilimize sokan – konfordan nasibini alamıyan – Rıza Tevfiktir. Bugün ise “Lüks” ve “konfor”, “ana – baba”, “su . ekmek” kadar yerleşmiş kelimelerden… Yabancı asıldan kazandığımız bu iki kelimenin içtimai ve iktisadi bakımdan kâr ve zararını incelemek bana değil, gerçek bilginlere düşer!
Tan Gazetesi, 1 Nisan 1942
REFİK HALİD KARAY
